พจนานุกรมพุทธศาสน์ โดย สมเด็จพระพุทธโฆษาจารย์ (ป.อ.ปยุตโต) ให้ความหมาย 'ธรรม' ไว้ว่า สภาพที่ทรงไว้, ธรรมดา, ธรรมชาติ, สภาวธรรม, สัจธรรม, ความจริง; เหตุ, ต้นเหตุ; สิ่ง, ปรากฏการณ์, ธรรมารมณ์, สิ่งที่ใจคิด; คุณธรรม, ความดี, ความถูกต้อง, ความประพฤติชอบ; หลักการ, แบบแผน, ธรรมเนียม, หน้าที่; ความชอบ, ความยุติธรรม; พระธรรม, คำสั่งสอนของพระพุทธเจ้า ซึ่งแสดงธรรมให้เปิดเผยปรากฏขึ้น
ส่วน 'ธรรมชาติ' คือ สิ่งที่เกิดมีเป็นอยู่เป็นไปตามธรรมดา เช่น ดิน น้ำ คน สัตว์ ต้นไม้
และ 'ธรรมดา' คือ อาการหรือความเป็นไปแห่งธรรมชาติ ในภาษาไทยว่า สามัญ, ปกติ, พื้นๆ
...
🌳
ท่านพุทธทาสเทศน์ว่า "สิ่งทั้งปวงนี้ไม่มีอะไรอื่นนอกจากสิ่งที่เรียกว่า 'ธรรม'" โดยบอกว่า "ธรรมะซึ่งแปลว่า 'สิ่ง' เท่านั้นแหละ; สพฺเพ ธมฺมา ก็แปลว่าสิ่งทั้งปวง
'สิ่งทั้งปวง' หมายถึงทุกสิ่งไม่ยกเว้นอะไรหมด จะเป็นเรื่องโลกหรือธรรมะก็คือสิ่งทั้งปวง จะเป็นฝ่ายวัตถุหรือฝ่ายจิตใจก็คือสิ่งทั้งปวง
สำหรับท่านพุทธทาส ตัวโลกหรือสิ่งที่เป็นวัตถุ เป็นวัตถุธรรม ก็คือธรรม
ตัวจิตใจที่จะรู้จักโลกทั้งหมดทั้งสิ้น ก็คือธรรม
เมื่อกระทบกันแล้วเกิดรัก โกรธ เกลียด กลัวขึ้น หรือเป็นสติปัญญา รู้แจ่มแจ้ง ก็คือธรรมทั้งนั้น
ถูก-ผิด ดี-ชั่ว ก็คือธรรมทั้งนั้น
สติปัญญาก่อให้เกิดความรู้ขึ้นมา อันนี้ก็คือธรรม
ความรู้เป็นเหตุให้เกิดการปฏิบัติขึ้นมา เป็นศีล สมาธิ ปัญญา การปฏิบัตินั้นก็คือธรรม
ครั้นปฏิบัติแล้วผลเกิดขึ้น เป็น มรรค ผล นิพพาน ผลที่เกิดขึ้นก็คือธรรม
ท่านพุทธทาสจึงบอกว่า ธรรมคือสิ่งทั้งปวง
...
🌳
ท่านยังบอกอีกว่า "ธรรมะล้วนๆ ไม่มีอะไรเจือนี้คือธรรมชาติ"
ธรรมะ แปลว่าสิ่งที่ทรงตัวมันอยู่ ถ้าสิ่งใดมีการทรงตัวอยู่แล้วสิ่งนั้นเรียกว่าธรรมะ แบ่งออกเป็น 2 ประเภทด้วยกัน
หนึ่ง, สิ่งที่ไหลเวียนเปลี่ยนแปลง
สอง, สิ่งที่ไม่ไหลเวียนเปลี่ยนแปลง
สิ่งแรกคือการเปลี่ยนแปลงจากการปรุงแต่ง กระแสไหลเวียนเปลี่ยนแปลงก็คือตัวมัน มันไหลเวียนแต่ก็ทรงตัวอยู่ในการไหลเวียนนั้น
สิ่งที่ไม่ไหลเวียนเปลี่ยนแปลงเพราะไม่มีเหตุปัจจัยให้เปลี่ยนแปลง คือพระนิพพาน คือความว่าง ก็จะเป็นธรรมะประเภทที่ไม่ไหลเวียนเปลี่ยนแปลง
...
🌳
ทั้งหมดนี้นำไปสู่การเห็น 'ธรรม' ตามจริง เมื่อเห็นว่าทุกสิ่งล้วนเป็นธรรมะ จะไปยึดถือว่าเป็นเรา-ของเราได้อย่างไร
เช่นนี้ ธรรมะจึงแปลว่าธรรมชาติ หรือธรรมดา หรือตถตา คือมันเป็นอย่างนั้นเอง
ถ้าเห็นสิ่งทั้งปวงตามจริง ย่อมว่างจากตัวตน คือการพยายามใช้ตัวเองเป็นศูนย์กลางในการบงการ ควบคุม ตัดสิน หรือพยายามยึดมั่น เกาะเกี่ยว เหนี่ยวรั้งสภาพบางอย่าง สถานะบางอย่าง หรือตัวตนที่ชอบเอาไว้
ท่านพุทธทาสบอกว่า "จะศึกษาความว่างก็ต้องศึกษาสิ่งทั้งปวง"
...
🌳
ส่วนตัวแล้ว ผมคิดว่าการศึกษาสิ่งนอกตัว (วัตถุ) ทำให้เราเข้าใจความเป็นไปของกฎธรรมชาติที่เกิดขึ้น ตั้งอยู่ เสื่อมไป รวมถึงเหตุปัจจัยที่ประกอบกันเป็นสิ่งหนึ่ง ผลลัพธ์หนึ่ง สถานการณ์หนึ่ง สิ่งเหล่านี้อาจเริ่มจากการศึกษาผ่านความคิด เป็นสุตมยปัญญา หรือจินตามยปัญญา เพื่อทำความเข้าใจ (อย่างน้อยในแง่คอนเส็ปต์) ว่าทุกสิ่งล้วนเป็นอนิจจังและอนัตตา คือเปลี่ยนแปลงและไม่มีตัวตนแท้จริง ล้วนเป็นเพียงปรากฏการณ์หนึ่งของการรวมกันของเหตุปัจจัย
ส่วนการศึกษาสิ่งในตัว (จิตใจ) ทำให้เรารู้ซึ้งถึงความเปลี่ยนแปลงตลอดเวลาของสภาพจิต และความร้อนของการยึดถือที่เราพยายามยึดบางอย่างไว้เสมอ พยายามยึดสุขและผลักไสทุกข์ ถ้าเห็นสิ่งนี้บ่อยมากขึ้น เห็นโทษของมัน สัมผัสถึงความร้อนของมัน เราจึงจะคลาย และค่อยๆ วางความยึดมั่นลงทีละนิด--เป็นภาวนามยปัญญา
ซึ่งทั้งหมดทั้งปวงล้วนแล้วแต่เป็นสภาวะธรรมชาติ
เป็นธรรมะ
เป็นธรรมดา
ทั้งของโลกและของเรา
ซึ่งจะว่าไปแล้ว ไม่มีเส้นแบ่งระหว่างสองสิ่งนั้น
...
🌳
ที่เราเป็นทุกข์เพราะไม่สามารถอยู่กับธรรมชาติที่เป็นไปทั้งภายนอกและภายในได้ ไม่สามารถยอมรับความธรรมดาของสิ่งทั้งปวงได้ เมื่อมองไม่เห็นความเป็นไปอย่างแท้จริง เราจึงใช้ชีวิตเพื่อให้ทุกสิ่งเป็นไปตามที่เราคิดและคาดหวัง ครูบาอาจารย์บอกว่าสิ่งนี้คืออวิชชา หรือหลงผิด เพราะไม่รู้ในความจริง
จึงน่าคิดว่า วิถีชีวิตสมัยใหม่ที่เราอยู่ในสภาพแวดล้อมที่ควบคุมได้มากขึ้นเรื่อยๆ ด้วยการกดปุ่มสารพัด เลือกอุณหภูมิ เลือกตั้งเวลา เลือกปรับสภาพแสง สี เสียง ทำให้เราใช้ชีวิตกับความเปลี่ยนแปลงตามธรรมชาติน้อยลง จนหลงคิดไปว่า สิ่งทั้งหลายควบคุมได้ และทำให้ไม่เปลี่ยนแปลงได้
การไม่เคยชินกับความเปลี่ยนแปลง ทำให้เราทุกข์ง่ายขึ้นหรือไม่
วิถีชีวิตที่ไกลจากต้นไม้ แสงแดด สรรพสัตว์ ทำให้เราห่างไกลความเปลี่ยนแปลงมากขึ้นหรือเปล่า
ความเร่งรีบจนไม่มีเวลาสังเกตจิตใจตัวเอง ทำให้เรามองไม่เห็นธรรมชาติอันปั่นป่วนของจิตใจตนเอง นำมาซึ่งความเครียดโดยไม่รู้สาเหตุหรือไม่
เราอยู่กับความจริงหรือไม่จริงมากกว่ากัน
เราอยู่กับธรรมชาติมากน้อยแค่ไหน
ธรรมชาติในความหมายของความธรรมดาที่เป็นไป
ที่ว่ากันว่า "คนสมัยใหม่ห่างธรรมะ" อาจไม่ได้หมายถึงห่างวัด แต่อาจหมายถึงห่างจากสภาวะที่เป็นจริงตามธรรมชาติ
รวมถึงห่างจากจิตใจที่เปลี่ยนแปลงตลอดเวลาของตัวเองด้วย
-------------------------------------------------------------
ตื่นมาทำการบ้านเตรียมไปชวนคุณหมอบัญชา พงษ์พานิช และพี่เชน-มล.ปริญญากร วรวรรณ คุยในงานครบรอบ ๑๐ ปี สวนโมกข์กรุงเทพฯ x พื้นที่ชีวิต ในหัวข้อ 'ธรรมะกับธรรมชาติ'
ใครไปงานวันนี้ พบกันครับ :)
ธรรมเนียม คือ 在 สโมสรศิลปวัฒนธรรม:ธรรมเนียมราชตระกูลในกรุงสยาม : ธงทอง จันทรา ... 的推薦與評價
Official Matichon TV สโมสรศิลปวัฒนธรรม: ธรรมเนียม ราชตระกูลในกรุงสยาม โดย ศาสตราจารย์พิเศษ . ... <看更多>